‘Der naturen bloeme’ van Jacob van Maerlant

Dat je kunt lachen om middeleeuwse boeken bewijst ‘Der naturen bloeme’ (of ‘Het boek der natuur’) van Jacob van Maerlant wel. Mare trok het laatst uit mijn boekenkast en ik bedacht dat het ook voor kinderen heel leuk is.

‘Der naturen bloeme’ is een dertiende-eeuwse encyclopedie over de natuur. Mensen, dieren, bomen, stenen en metalen staan er op onnavolgbare wijze in omschreven. Je krijgt een goede indruk hoe middeleeuwse geleerden de wereld om zich heen zagen. In het hoofdstuk watermonsters staat niet alleen de krokodil, maar bijvoorbeeld ook het zeehert en de zeemeermin. Over de bestaande wezens komt de kennis soms overeen met wat we nu weten, maar vaker komt het in de ogen van de mens van nu eigenaardig over. Over de zwaan staat er bijvoorbeeld:

‘De cignus is in het Nederlands een zwaan. Zwanen zijn helemaal wit, niemand heeft ooit een zwarte zwaan gezien. Hun vlees is zwart. Kort voor zijn dood zingt de zwaan vol overgave een prachtig lied. In de paartijd vlechten zwanen gracieus hun halzen in elkaar. Na het paren reinigen ze zich grondig met water. Hun kracht schuilt in hun vleugels. Ze broeden bij voorkeur langs het water.’
(bewerkt door Peter Burger, Querido 1989: 86)

Verder zouden hazen jaarlijks van geslacht veranderen en tussen de draak en de olifant een onverzoenlijke vete heersen. Het begrip ‘krokodillentranen’ hebben we ook te danken aan ‘Der naturen bloeme’.

Mare ervaart het als magisch om in zo’n oud boek te lezen. Dat wordt versterkt door de illustraties, die uit middeleeuwse boeken komen. Het laat ook zien dat de kennis die we nu hebben steunt op de schouders van de mensen voor ons en het onderzoek dat door de eeuwen heen zo ontwikkeld is. Maar het belangrijkste is misschien wel dat je er zo hartelijk om kan lachen.

Afbeelding uit een middeleeuws manuscript van ‘Het boek der natuur’.

Jacob van Maerlant, Het boek der natuur, bewerkt door Peter Burger, Querido 1989